Europa Wschodnia

Europa ukształtowana została z dwóch części, z których jedna stanowiła spadek po antycznej kulturze świata śródziemnomorskiego, druga zaś – cywilizacyjnie młodsza – była dobudowywana stopniowo. Może łatwiej jej było w ciągu długiego procesu rozwojowego poszukiwać nowych rozwiązań, może była bardziej otwarta na nie znane wcześniej eksperymenty gospodarcze i ustrojowe. Co prawda, cała Europa w stopniu tak dużym, jak żaden inny kontynent stanowiła obszar kultury otwartej, a dla ludów spoza rzymskiego limesu znalezienie sposobów umożliwiających ich awans życiowy było szczególnie ważne. Z biegiem wieków inne, wewnętrzne podziały kontynentu zaczęły stawać się ważniejsze dla rozwoju wydarzeń. Jeśli – jak pisze Krzysztof Pomian – drugie po czasach karolińskich zjednoczenie Europy oparte było na więzach między uczonymi (republique des lettres) to tworzyły one wspólnotę poza granicami państwowymi, językowymi, gospodarczymi.

Europejczycy chcieliby uciec od własnej historii, owej „wielkiej” historii pisanej krwią. Jednak inne ludy, liczone w setkach milionów, po raz pierwszy się z własną historią konfrontują albo do niej wracają.

Myślę, że europejski sposób życia polega przede wszystkim na tym, że ryzyko, jakie podejmujesz w życiu zawodowym, jest do pewnego stopnia redukowane przez gwarancje, np. wsparcie państwa w przypadku utraty pracy. To stwarza przestrzeń, w której jesteś bezpieczny.